Anasayfa
GÜZEL AHLÂK ESASLARI VE KAZANMA YOLLARI
G üzel ahlâkın, her insan ve toplum için bir zorunluluk olduğunu ve bütün ilkelerinin çok iyi öğrenilerek uygulanması gerektiğini benimseyen İslâm ahlâkçıları, bu faziletlere ulaşma yolları üzerinde de durmuşlar ve bunu hastasına doğru tanı koyan bir doktorun hemen tedaviyi uygulaması gibi görmüşlerdir. Güzel ahlâk ve fazilete ulaşmanın genel kurallarını burada kısaca belirterek, sonraki bölümlerde açıklayacağımız güzel ahlâk esaslarının her bir maddesinde o ahlâki üstünlüğün nasıl kazanılacağı konusunda yapılan tavsiyeleri sunacağız.
Güzel ahlâka ulaşmanın yollarını genel anlamda aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:
1. İnsanın olgun bir akıl üzere doğup, Allah (c.c.)’ın lütfuyla, eğitimsiz ve öğretimsiz iken bilgili ve edepli olmasıdır. Buna en güzel örnek Resûlullah (s.a.v.) ve diğer peygamberler (a.s.)’dir. Diğer insanların içinden de birçok çocuk çabasız olarak cömert, sabırlı ve daha başka güzel huylarla bezenmiş olarak doğmaktadır. Bazıları da bunları kolayca ve kısa sürede öğrenecek yetenekte dünyaya gelmekte ve bu huyları yaşamları boyunca sürmektedir.
2. Yetişkin insanın bizzat kendisinin, çalışma ve gayret yoluyla güzel ahlâkı elde etmesidir. İnsanın kendi isteğiyle böyle bir çaba içine girmesi, kendi kendine eğitimdir ki bu yürüyüş, faziletin zirvesine doğru basamak basamak yükselmektir. İnsanın istenilen güzel ahlâkı elde etmesi için, bir takım zorluklara göğüs germesi ve çabalaması gerekir. Çünkü dalında olgunlaşan meyveler, yenilecek özelliği kazanıncaya kadar bir çok etkilerin altında kalmakta, olgunlaşma yolunda bir bakıma yaşam savaşı vermektedirler.
3. İyi ahlâk ve faziletlerle donanmış kimselerin sohbet ve ziyaretlerine devam etmek, zevk ve eğlence peşinde koşan insanların gruplarına katılmamak ve onlardan uzak kalmak, kötülüklere düşme konusunda nefsi başı boş bırakmamak.
4. İlmin üstünlüğünü, yüceliğini düşünerek Kur’an-ı Kerim’i, tefsir, hadis ve İslâm bilginlerince genel anlamda benimsenen diğer ahlâk kitaplarını okumak ve bunlardan yararlanmak.
5. İnsan olmanın doğal sonucu işlenen hataları düzeltecek iyi niyetli, çalışkan, vefalı, sadık dost ve arkadaşlar edinmek, bunlar hakkında söylenecek küçük kusurları görmemek.
İnsanlar hayatlarında, maddi ve manevi mutluluğu elde etmenin yollarını ararlarken, bunlardan bir kısmı amaçlarına geç ulaşmakta veya hiç bir zaman erişememektedirler. Bunun en başta gelen nedenleri ise, kuvvetli iman sahibi, bilgili, doğru, iffetli ve çalışkan arkadaşlarla yardımlaşmamak veya inançsız, tembel, bilgisiz, kısa görüşlü ve kötü ahlâklı kimselerden uzaklaşmamaktır.
6. Dünyanın vefasızlık, fanilik, aşağılık ve kötü yönlerini, araştırmak ve nefsin arzularını terk etmek. Eğer nefis azar, şımarır ve saldırganlığa başlarsa hemen sabır ilacına sarılıp ve toplumdan uzaklaşmaya yönelerek kötülüğü şiddetle isteyen nefsi yola getirmeye çalışmalıdır.
7. Yakın bir gelecekte kendisi gibi yetişkin bir insan olacağını düşünerek, kişinin çocuklarına eksiksiz bir güzel ahlâk eğitimi vermesidir. Kendisi bir çok kötü ahlâk ve alışkanlık sahibi iken, çocuklarının iyi bir çevre içinde güzel bir eğitim almaları ve çocuklarının bu güzelliklerini görmeleri sonucu bu kötülükleri bırakan ve güzel ahlâka yönelen çok sayıda insanı hepimiz toplumumuzda gözlemlemekteyiz.
Bu bölümde, güzel ahlâk esaslarını maddeler halinde ve alfabetik sıraya göre birer birer ele alarak inceleyeceğiz. Bu güzel ahlâk esaslarını kelime aslına uygun ve asırlarca Müslümanlar tarafından çoğu da ortak olarak kullanılan terim veya isimleriyle sıraya koyduk. Terimlerin önce lügat karşılıklarını, ardından geniş İslâm kültüründeki kullanıldıkları anlamlarını açıkladık. Madde ile ilgili ayetlerin meallerini ve açıklamalarını verdik. Muteber Hadis kitaplarında kayıtlı Hadis-i şeriflerle konuyu daha da açık ve net hale getirdik. Bundan sonra sahabe ve İslâm büyüklerinin söz ve yaşayışlarını naklettik. Son olarak da bu güzel ahlâk esasının nasıl elde edileceğine dair İslâm ahlâkçılarından bize kadar gelen tavsiyeleri sıraladık. Aynı anlama gelen terimler arasında az kullanılan terimin açıklamasını daha çok kullanılan ve yaygın olana yönlendirdik. Böylece Cenâb-ı Hakk’ın yardımıyla ansiklopedik özellikte bir Yüksek İslâm Ahlâkı başucu kitabı hazırlanmış oldu.
G üzel ahlâkın, her insan ve toplum için bir zorunluluk olduğunu ve bütün ilkelerinin çok iyi öğrenilerek uygulanması gerektiğini benimseyen İslâm ahlâkçıları, bu faziletlere ulaşma yolları üzerinde de durmuşlar ve bunu hastasına doğru tanı koyan bir doktorun hemen tedaviyi uygulaması gibi görmüşlerdir. Güzel ahlâk ve fazilete ulaşmanın genel kurallarını burada kısaca belirterek, sonraki bölümlerde açıklayacağımız güzel ahlâk esaslarının her bir maddesinde o ahlâki üstünlüğün nasıl kazanılacağı konusunda yapılan tavsiyeleri sunacağız.
Güzel ahlâka ulaşmanın yollarını genel anlamda aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:
1. İnsanın olgun bir akıl üzere doğup, Allah (c.c.)’ın lütfuyla, eğitimsiz ve öğretimsiz iken bilgili ve edepli olmasıdır. Buna en güzel örnek Resûlullah (s.a.v.) ve diğer peygamberler (a.s.)’dir. Diğer insanların içinden de birçok çocuk çabasız olarak cömert, sabırlı ve daha başka güzel huylarla bezenmiş olarak doğmaktadır. Bazıları da bunları kolayca ve kısa sürede öğrenecek yetenekte dünyaya gelmekte ve bu huyları yaşamları boyunca sürmektedir.
2. Yetişkin insanın bizzat kendisinin, çalışma ve gayret yoluyla güzel ahlâkı elde etmesidir. İnsanın kendi isteğiyle böyle bir çaba içine girmesi, kendi kendine eğitimdir ki bu yürüyüş, faziletin zirvesine doğru basamak basamak yükselmektir. İnsanın istenilen güzel ahlâkı elde etmesi için, bir takım zorluklara göğüs germesi ve çabalaması gerekir. Çünkü dalında olgunlaşan meyveler, yenilecek özelliği kazanıncaya kadar bir çok etkilerin altında kalmakta, olgunlaşma yolunda bir bakıma yaşam savaşı vermektedirler.
3. İyi ahlâk ve faziletlerle donanmış kimselerin sohbet ve ziyaretlerine devam etmek, zevk ve eğlence peşinde koşan insanların gruplarına katılmamak ve onlardan uzak kalmak, kötülüklere düşme konusunda nefsi başı boş bırakmamak.
4. İlmin üstünlüğünü, yüceliğini düşünerek Kur’an-ı Kerim’i, tefsir, hadis ve İslâm bilginlerince genel anlamda benimsenen diğer ahlâk kitaplarını okumak ve bunlardan yararlanmak.
5. İnsan olmanın doğal sonucu işlenen hataları düzeltecek iyi niyetli, çalışkan, vefalı, sadık dost ve arkadaşlar edinmek, bunlar hakkında söylenecek küçük kusurları görmemek.
İnsanlar hayatlarında, maddi ve manevi mutluluğu elde etmenin yollarını ararlarken, bunlardan bir kısmı amaçlarına geç ulaşmakta veya hiç bir zaman erişememektedirler. Bunun en başta gelen nedenleri ise, kuvvetli iman sahibi, bilgili, doğru, iffetli ve çalışkan arkadaşlarla yardımlaşmamak veya inançsız, tembel, bilgisiz, kısa görüşlü ve kötü ahlâklı kimselerden uzaklaşmamaktır.
6. Dünyanın vefasızlık, fanilik, aşağılık ve kötü yönlerini, araştırmak ve nefsin arzularını terk etmek. Eğer nefis azar, şımarır ve saldırganlığa başlarsa hemen sabır ilacına sarılıp ve toplumdan uzaklaşmaya yönelerek kötülüğü şiddetle isteyen nefsi yola getirmeye çalışmalıdır.
7. Yakın bir gelecekte kendisi gibi yetişkin bir insan olacağını düşünerek, kişinin çocuklarına eksiksiz bir güzel ahlâk eğitimi vermesidir. Kendisi bir çok kötü ahlâk ve alışkanlık sahibi iken, çocuklarının iyi bir çevre içinde güzel bir eğitim almaları ve çocuklarının bu güzelliklerini görmeleri sonucu bu kötülükleri bırakan ve güzel ahlâka yönelen çok sayıda insanı hepimiz toplumumuzda gözlemlemekteyiz.
Bu bölümde, güzel ahlâk esaslarını maddeler halinde ve alfabetik sıraya göre birer birer ele alarak inceleyeceğiz. Bu güzel ahlâk esaslarını kelime aslına uygun ve asırlarca Müslümanlar tarafından çoğu da ortak olarak kullanılan terim veya isimleriyle sıraya koyduk. Terimlerin önce lügat karşılıklarını, ardından geniş İslâm kültüründeki kullanıldıkları anlamlarını açıkladık. Madde ile ilgili ayetlerin meallerini ve açıklamalarını verdik. Muteber Hadis kitaplarında kayıtlı Hadis-i şeriflerle konuyu daha da açık ve net hale getirdik. Bundan sonra sahabe ve İslâm büyüklerinin söz ve yaşayışlarını naklettik. Son olarak da bu güzel ahlâk esasının nasıl elde edileceğine dair İslâm ahlâkçılarından bize kadar gelen tavsiyeleri sıraladık. Aynı anlama gelen terimler arasında az kullanılan terimin açıklamasını daha çok kullanılan ve yaygın olana yönlendirdik. Böylece Cenâb-ı Hakk’ın yardımıyla ansiklopedik özellikte bir Yüksek İslâm Ahlâkı başucu kitabı hazırlanmış oldu.
